Δημήτρης Παπαϊωάννου

Σ' αυτή την παραγωγή ζωντανεύουν στη σκηνή δύο φεγγαρόλουστες βραδιές. Το έργο μιλά για την αγρυπνία δύο γυναικών σε δύο ιστορίες που φαίνεται να είναι οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος - η μια το φως και η άλλη το σκοτάδι.
Η καθαρή και μινιμαλιστική προσέγγιση των προηγούμενων ερμηνειών εδώ αναθεωρείται. Οπτικά τρικ, παντομίμα, κουκλοθέατρο και παιγνιώδεις οφθαλμαπάτες χαρακτηρίζουν αυτό το στάδιο της πορείας της ΟΜΑΔΑΣ ΕΔΑΦΟΥΣ. Αυτή την περίοδο αναδεικνύονται περισσότερο άλλες πτυχές του εαυτού μου: ο εικαστικός και ο δημιουργός comics. Οι ταχυδακτυλουργίες εκτελούνται σε αργό ρυθμό και τα κομμάτια βυθίζονται στη χαρά του θεάτρου με ακραίo στιλιζάρισμα και φλερτ με το μελόδραμα. Στις διαδικασίες εισβάλλει μια αίσθηση του χιούμορ ενταγμένη κάπως άβολα σε μια παράξενη ατμόσφαιρα βωβού κινηματογράφου και βιβλίου comics. Το πρώτο έργο είναι δύσκολο, αναδίδει μια μυστηριώδη ατμόσφαιρα, ενώ το δεύτερο είναι πιο γενναιόδωρο συναισθηματικά. Αυτή ήταν η πρώτη μου συνεργασία με τον ευφυή συνθέτη Γιώργο Κουμεντάκη.

ΣΑΠΦΩ

Αυτό το έργο σε πέντε πράξεις έγινε για το Έρως Δαίμων, μια σύνθεση του Γιώργου Κουμεντάκη γραμμένη για δύο πιάνα και ένα κόντρα-τενόρο (τον Άρη Χριστοφέλλη). Σύνθεση βασισμένη σε αποσπάσματα από την ποίηση της Σαπφούς. Η σκηνική δουλειά είχε ως έμπνευση την Άντζελα Μπρούσκου, με την οποία έγιναν και οι πρόβες, αλλά η συνεργασία αυτή τερματίστηκε πριν από την πρεμιέρα και η Σαπφώ ανέβηκε με τη Γίτσα Καρελλά στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Έπειτα από ένα μήνα παραστάσεων, δόθηκε παράταση και τότε έπαιξα εγώ την ΣΑΠΦΩ - η πρώτη μου εμφάνιση σε γυναικείο ρόλο. Ένας άνδρας παίζει μια λεσβία ποιήτρια που είναι ερωτευμένη με μια γυναίκα, ενώ ο υπηρέτης της θέλει να γίνει γυναίκα σαν την κυρία του, που είναι λεσβία, ποιήτρια και ερμηνεύεται από άνδρα· όλη αυτή η περίπλοκη αλληλεπίδραση των φύλων έφερε πολύ κόσμο στο θέατρο, μεταξύ των οποίων τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Μιχάλη Κακογιάννη, τη Δήμητρα Γαλάνη και τον Χρήστο Λαμπράκη.
Κατά τη διάρκεια αυτής της συνεργασίας ο Γιώργος Κουμεντάκης είχε τη έξοχη ιδέα να ζωντανέψει τις χειρονομίες και τις κινήσεις των ερμηνευτών με ήχους· ένας χαρακτήρας που βρισκόταν πάνω στη σκηνή χρησιμοποιούσε διάφορα υλικά και μουσικά όργανα για να παράγει αυτούς τους ήχους ζωντανά όπου απουσίαζε η μουσική. Αυτή ήταν η πρώτη εφαρμογή αυτής της ιδέας, η οποία εξελίχθηκε σε παραγωγή ήχων αποκλειστικά από το ανθρώπινο στόμα στον ΔΡΑΚΟΥΛΑ (1997) με τη βοήθεια μικροφώνων και παραμορφώσεων και εφαρμόστηκε αργότερα εκτεταμένα στο 2 (2006). Αυτή η χρήση ηχητικών εφέ σε πραγματικό χρόνο βοηθά στην ανάδειξη των καρτουνίστικων στοιχείων της σκηνικής δράσης.
Η Σαπφώ εμφανίζεται στο έργο ως μια grande dame μέσα σε ένα πολυτελές δωμάτιο με art deco χαρακτήρα, το οποίο έχει ένα μεγάλο παράθυρο τοποθετημένο στο βάθος, στο κέντρο της σκηνής. Προσπαθεί να συνθέσει ένα ποίημα αλλά δεν καταφέρνει να το τελειώσει. Εξευτελίζει συνεχώς τον υπηρέτη της, αν και είναι εμφανώς εξαρτημένη από αυτόν. Είναι ένα μαυρόασπρο έργο με κάποιες πινελιές σκούρου πράσινου· εδώ γίνεται εκτεταμένη χρήση μιας εξπρεσιονιστικής γκάμας κινήσεων και χειρονομιών, ενώ μέσα από το παράθυρο βλέπουμε ένα εναλλασσόμενο φεγγαρόφωτο τοπίο, του οποίου η εικονογραφία αντλεί κατευθείαν από την τέχνη των comics μου. Μέσα στα διάφορα αυτά τοπία εμφανίζεται η γυναικεία οπτασία του έρωτα της Σαπφούς σε διάφορες μεταμορφώσεις. Είναι η μούσα της Σαπφούς. Περιπαίζει την ποιήτρια, κατακρατώντας την έμπνευση που απαιτείται για να τελειώσει το ποίημά της, μέχρι που τελικά προσφέρει στη Σαπφώ τις λέξεις που χρειάζεται για να φέρει σε πέρας τη βασανιστική διαδικασία της δημιουργίας. Το έργο τελειώνει με τη Σαπφώ να υψώνεται στο νυκτερινό ουρανό για να ενωθεί με το φεγγάρι· εν τω μεταξύ ο υπηρέτης της, αφού περνάει μια κρίση πανικού, φοράει τα ψηλοτάκουνα παπούτσια της και κρατά τη βεντάλια της σε μια τελική εικόνα παρενδυσίας.
Η ΣΑΠΦΩ ξεπήδησε από μια παράξενη ανάμειξη επιδράσεων. Υπάρχει σε αφθονία το στοιχείο της γελοιότητας και του θεατρινισμού (την ερμηνεύτρια που παρήγε τους ήχους - την Τίνα Παπανικολάου - την είχαμε φτιάξει σαν κλώνο της Marlene Dietrich), υπάρχουν πολλά στοιχεία από drag show, χρησιμοποιείται πολύ αργή κίνηση και η πρωτοποριακή μουσική είναι «δύσκολη». Ήταν Φτωχή Τέχνη (Arte Povera) που μιμούνταν το υπερθέαμα. Θεωρώ ότι αυτό το παράξενο υβρίδιο ήταν η πηγή για όλες τις κατοπινές δουλειές μου. Αναπολώντας τώρα τη Σαπφώ, μου φαίνεται ακόμη ευχάριστη και διασκεδαστική. Ωστόσο δεν μπορώ ακόμη να καταλάβω πως τόσο πολλοί άνθρωποι ενδιαφέρθηκαν να τη δουν.

ΤΟ ΦΑΣΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΟΥ

Ένα ποίημα του Théophile Gautier ενέπνευσε το μπαλέτο Το Φάσμα του Ρόδου (Le Spectre de la Rose), το οποίο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά με τον Nijinsky. Στο έργο ένα νεαρό κορίτσι αποκοιμιέται μετά τον πρώτο της χορό κρατώντας ακόμη το ρόδο που της είχε δώσει ένας θαυμαστής. Στον ύπνο της ονειρεύεται ότι το πνεύμα του ρόδου την επισκέπτεται και χορεύει μαζί της.
Στη δική μου μελοδραματική εκδοχή, το παραμύθι αλλάζει σκηνικό και παρουσιάζει ένα κορίτσι, φωτισμένο από την πανσέληνο, καθώς ξυπνά από ένα όνειρο να εμφανίζει ανάμεσα από τα πόδια της ένα ρόδο – σύμβολο της πρώτης της περιόδου. Αμέσως μετά δημιουργεί το δικό της ρόδο μαζεύοντας τριάντα πέταλα, ένα από κάθε συρτάρι μιας τεράστιας συρταριέρας. Αυτή είναι μια από τις αγαπημένες μου σουρεαλιστικές σκηνές: ένα κορίτσι που σκαρφαλώνει και αιωρείται ανάμεσα σε ανοιχτά συρτάρια. Αποκοιμιέται με το ρόδο στο χέρι και τότε έρχεται το πνεύμα του ρόδου και την αποπλανά. Ξυπνά και είναι στο δωμάτιο μόνη και, σαν να έχουν περάσει χρόνια από την πρώτη εκείνη πραγματική ερωτική εμπειρία, συναρμολογεί ένα ανδρείκελο μαζεύοντας τώρα ανθρώπινα μέλη από τα συρτάρια. Χορεύει μαζί του για να ξαναζήσει το όνειρο. Το ανδρείκελο ζωντανεύει και επτά άνδρες, κλώνοι του ανδρείκελου, σκαρφαλώνουν μέσα από το παράθυρο, καθένας τους με ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα. Ξυπνά άλλη μια φορά μόνη της και μαδάει τα πέταλα σε μια σκηνή τρέλας, με σαφείς αναφορές στο μπαλλέτο Giselle. Στο τέλος, έξω από το παράθυρο, η πανσέληνος, δύο σύννεφα και μια ανδρική φιγούρα σχηματίζουν έναν Ευαγγελιστή Άγγελο που αντί για κρίνο κρατά ένα τριαντάφυλλο, ενώ το κορίτσι εμφανίζεται στην αρχική της στάση, σαν να κλείνει ένας κύκλος. Αυτή η τελική εικόνα, συντεθειμένη από στοιχεία όλου του κομματιού, θυμίζει έντονα ως ιδέα την εικόνα της γυναικείας φιγούρας που είναι φυλακισμένη στο σκελετό του ράντζου με την οποία κλείνει το ΔΩΜΑΤΙΟ ΙΙ (1988).
Η ελευθερία με την οποία εξύψωσα τις μελοδραματικές πτυχές αυτής της ιστορίας απελευθέρωσε την ενέργεια που επένδυσα αργότερα στη σύνθεση του συναισθηματικού επιπέδου της ΜΗΔΕΙΑΣ (1993). Εκείνη την εποχή γνώρισα τη μουσική Bel Canto και τον Bellini. Το επόμενο βήμα μου, την χρονιά που ακολούθησε, ήταν η Μήδεια, όπου ως μουσική υπόκρουση χρησιμοποίησα ένα κολάζ αποσπασμάτων από επτά όπερες του Bellini. Αργότερα είχα την τύχη να σκηνοθετήσω το έργο LA SONNAMBULA (2000). Μπορώ νομίζω να πω ότι με ΤΟ ΦΑΣΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΟΥ δόθηκε για πρώτη φορά η ευκαιρία στην Αγγελική Στελλάτου να αποκαλύψει το τεράστιο ταλέντο της ως πρωταγωνίστρια, κάτι που θα αποδείκνυε πέραν πάσης αμφιβολίας με την ερμηνεία της Μήδειας.